انقراض یکی از دردناک‌ ترین اتفاقاتی است که می تواند در کره ی زمین رخ دهد. تصور کنید که یک گونه ی جانوری دیگر هرگز امکان تکثیر نداشته باشد و از صحنهی  پهناور هستی محو شود.  هر کسی با شنیدن خبر انقراض گونه‌ های جانوری در دل احساس ناراحتی می‌ کند. اما ناراحتی کافی نیست و ما به عنوان انسان باید در جهت حفظ گونه‌ های ارزشمند جانوری تلاش کنیم. در سایه ی بی توجهی به این جانوران قصد داریم در این مقاله حیوانات در حال انقراض ایران را با هم بررسی کنیم تا ببینیم در راستای حفظ این گونه‌ های ارزشمند چه کار ‌هایی می‌ توان انجام داد.

عوامل انقراض حیوانات

عوامل متعددی در به خطر افتادن حیوانات در حال انقراض ایران و جهان نقش دارند. برای مثال شکار های بی‌ رویه و یا تخریب زیست بوم جانوران برای ساخت و ساز یا قطع درختان، همه و همه از عواملی است که منجر به انقراض حیوانات می شود. اجازه بدهید یک مثال برای شما بزنیم.  شیر ایرانی در زمان خود نماد هویت ملی و زینت بخش پرچم کشور ایران بوده است.  اما آخرین شیر ایرانی در حدود سال ۱۳۲۲ در بیشه زارهای جنوب شوش دیده شده است. متاسفانه شکار بی‌ رویه، استفاده از طعمه‌های مسموم و قطع درختان جنگلی نسل شیر های ایرانی و زیستگاه‌های آن را در ایران از بین برده است.  نبود این شیر در بین گونه‌ های جانوری ایران برای دوستداران حیوانات بسیار دردناک است.

چگونه مانع از انقراض حیوانات شویم؟

تصور کنید اگر آگاهی مردم به حدی بود که مانع از انقراض بعضی از حیوانات ایران شوند، برای مثال اکنون ما شاهد زیست ببر ایرانی یا ببر مازندران در جنگل‌ های مازندران بودیم. متاسفانه آخرین ببر مازندران در سال ۱۳۳۸ در شمال ایران در منطقه گرگان شکار شد. همانطور که واضح است که جلوگیری از شکار بی‌ رویه می‌ تواند یکی از مهم‌ ترین عواملی باشد که مانع از انقراض حیوانات ارزشمند کشور خواهد شد. یکی از ارزشمند ترین کار ها آموزش کودکان از دوران پیش دبستان و دبستان است. در تمام کشور های پیشرفته آموزش‌ه ای فرهنگی را از دوران کودکی برای بچه‌ ها برنامه‌ ریزی می‌ کنند. به این ترتیب خود بچه‌ ها هر کدام سفیری در خانواده‌ ها خواهند بود برای جلوگیری از آسیب رسیدن به حیوانات در حال انقراض.

تاثیر بشر بر انقراض حیوانات

خواه ناخواه بشر مهم‌ ترین عامل انقراض حیوانات است. هر چند عوامل زیستی و تغییرات اقلیمی نیز گاهی بر انقراض بعضی از گونه های ارزشمند جانوری و حتی گیاهی موثر است. ولی به طور کلی نقش بشر در آسیب رسانی پر رنگ تر دیده می شود.

• در سال‌ های گذشته شکار بی‌ رویه ی جانوران وحشی برای قدرت نمایی یا حتی استفاده از پوست آن ها یکی از مهم‌ ترین عوامل انقراض بوده است.
• از طرفی خشک شدن نیزار ها و مرداب‌ ها برای کشاورزی سبب نابودی زیست بوم بسیاری از گونه های جانوری شده است که همگی متاثر از نقش بشر است.
• تجارت حیات وحش را نیز نمی‌ توان نادیده گرفت. زیرا این تجارت میلیارد دلاری برای تبدیل حیوانات حیات وحش به حیوان خانگی و یا استفاده از قسمت‌های مختلف بدن آن ها بزرگ ترین جنایت را در حق گونه‌ های در حال انقراض می‌ کند.

یوزپلنگ ایرانی در مرز انقراض

کارشناسان یوز ایرانی عنوان می‌ کنند که یوزپلنگ ایرانی یکی از تیره‌ های خاص یوزپلنگ در غرب آسیا به شمار می‌ آید که به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد. تخمین زده شده است که کمتر از ۶۰ قلاده یوزپلنگ ایرانی در کل ایران زندگی می‌کند. در سال‌های گذشته فعالیت‌ های تبلیغی زیادی برای نجات یوزپلنگ ایرانی انجام شد. تا جایی که این تبلیغات حتی به طراحی لباس ورزشکاران نیز کشیده شد. در هر حال آگاهی تمام مردم ایران و جلوگیری از شکار بی‌ رویه و کشتار این حیوانات ارزشمند می‌ تواند نقش مهمی در جلوگیری از انقراض یوزپلنگ ایرانی به عنوان یکی از حیوانات در حال انقراض ایران داشته باشد.

پلنگ ایرانی

این گونه ی جانوری علاوه بر ایران در کشور هایی مثل ترکمنستان، قفقاز، تاجیکستان، ازبکستان، ارمنستان، افغانستان، ترکیه و حتی کوه‌ های عراق نیز زیست می‌ کند. گستره ی پراکندگی جغرافیایی زیست بوم پلنگ ایرانی بسیار وسیع است اما ایران در مرکز آن قرار دارد. سازمان‌های جهانی به طور کلی گونه ی جانوری پلنگ را در تمام دنیا به عنوان گونه‌ ای آسیب پذیر معرفی کردند. در کنار این معرفی زیر گونه ی پلنگ ایرانی به عنوان یکی از حیوانات در حال انقراض ایران شناخته شده است.

سیاه گوش ایران

زیستگاه سیاه گوش ایرانی به دلیل مدیریت نا درست حفاظتی و پیشروی مناطق مسکونی و کشاورزی به سرعت در حال تخریب است و بسیاری از محل های زندگی این جانور به واسطه تخریب‌ ها از بین رفته است.  سیاه گوش ایرانی یکی از حیوانات در حال انقراض ایران است که همانند ببر و شیر ایرانی به شدت در معرض خطر قرار دارد و باید مطالعات تحقیقی و طرح‌ های پژوهشی زیادی درباره ی آن آغاز شود . این گونه ی جانوری در زمره ی گربه سانان قرار دارد و روی هر کدام از گوش‌ های آن یک دسته موی سیاه روییده است. خال ‌های روی بدن سیاه گوش باعث می‌ شود معمولاً آن را با پلنگ اشتباه بگیرند. متاسفانه علاوه بر شکارهای بی‌ رویه، تصادفات جاده‌ای نیز یکی از عوامل از بین رفتن سیاه گوش‌ های ایران است.

گربه پالاس

متاسفانه خطر انقراض گربه ی پالاس را نیز تهدید می‌کند. این نسبت گربه های معمولی مو های بلند تر و پرپشت‌ تری دارد. مو های بلندش سبب می‌ شود در مناطق سرد سیرتر بتواند زندگی کند. این گربه ی ایرانی از گونه‌ های شبگرد است و به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد. زیست بوم آن تاکنون در مشهد و سرخس تا شاهرود و سواحل رود ارس گزارش شده است.

گوزن زرد ایرانی

خطر انقراض بیخ گوش نسل گوزن زرد ایرانی نیز قرار دارد. متاسفانه شوری آب در ارومیه و خشک شدن آن در کنار پساب‌های سمی و تخریب زیستگاه‌ های ارزشمند گوزن زرد ایرانی منجر به انقراض این گونه خواهد شد.

شاه روباه

روباه قرمز گونه ای معروف است. اما شاه روباه به اندازه ی روباه قرمز معروف نیست و از آن کمی کوچکتر است. در صورت این روباه دو نوار سیاه و بسیار مشخص در امتداد بینی وجود دارد. این گونه در حال حاضر یکی از کمیاب‌ ترین روباه‌ های ایران به شمار می‌ آید. به دلیل داشتن پوستی زیبا و گرانبها به شدت مورد توجه شکارچیان و قاچاقچیان پوست است. به همین دلیل در سال‌ های اخیر به شدت دچار کاهش جمعیت شده است و خطر انقراض نسل به طور جدی آن را تهدید می‌ کند.

روباه ترکمنی

یک روباه دم کوتاه که زیستگاه آن در مناطق خشک و نیمه بیابانی است.  این روباه به نام روباه ترکمنی معروف شده است چون در ایران فقط در نواحی ترکمن صحرا دیده می‌ شود. البته به غیر از ایران در مغولستان، افغانستان، چین و حتی تبت نیز زندگی می‌ کنند. این روباه نیز به علت با ارزش بودن پوستش مورد توجه شکارچیان است. شکارچیان به بدترین شکل ممکن این روباه‌ ها را شکار می‌ کنند و سبب کاهش جمعیت و خطر جدی در انقراض نسل آن ها شده اند.

میش مرغ در یک قدمی انقراض

یکی از گونه‌هایی که حتی از یوزپلنگ ایرانی نیز بیشتر در معرض خطر انقراض قرار دارد، پرنده‌ ای به نام میش مرغ است. در خانواده ی این پرنده ۲ گونه ی دیگر به نام هوبره و زنگوله بال نیز وجود دارد که معروف‌ تر هستند. متاسفانه آمار های دو سال گذشته نشان می‌ داد که تنها ۱۹ فرد از این گونه در ایران باقی مانده است. تبدیل اراضی به زمین‌ های کشاورزی موجب از بین رفتن زیستگاه‌ های جوجه آوری این پرنده شده و آن را در معرض انقراض قرار داده است. میش مرغ فقط در زمین‌ های گندمی که به روش دیم کشت می‌ شوند جوجه‌ آوری می‌ کند.

گور ایرانی

برخلاف گورخر های راه راه گور ایرانی هیچ خطی روی بدن خود ندارد. در حال حاضر کمتر از ۲۰۰۰ فرد گور ایرانی در ایران زندگی می‌ کنند و در تمام دنیا به عنوان یک گونه ی در حال انقراض معرفی شده است. متاسفانه برخلاف سازمان‌ های جهانی در ایران فعالیت جدی برای حفاظت از گونه‌ های در حال انقراض  نمی‌ شود. امید است که مدیران و مسئولان تمهیدات کار ساز تری در این زمینه بیاندیشند.

آمار های جهانی

در این مقاله حیوانات در حال انقراض ایران را معرفی کردیم. اما بد نیست به آمار های جهانی انقراض نیز نیم نگاهی بیندازیم:

• در ایران 1300 گونه جانوری وجود دارد که از این تعداد 130 گونه در خطر انقراض و در معرض تهدید قرار دارند
• در حال حاضر طبق آمار ها 27 هزار گونه ی جانوری در دنیا در معرض خطر انقراض هستند
• هر ساله 10 هزار جانور به دلیل فعالیت های بشری زیست بوم خود را از دست می دهند و منقرض می شوند
• تجارت حیات وحش، صنعتی غیرقانونی و مولتی میلیارد دلاری است و حیوانات در حال انقراض را به عنوان حیوانات خانگی به فروش می رساند