با بیماری کیست تخمدان آشنا شویم

بیماری کیست تخمدان

کیست تخمدان کیسه هایی پر از مایع است که درون یا در بالای هر یک از تخمدان ها رشد می کند. در واقع کیست اصطلاحی عمومی برای توصیف هر بافت پر از مایع است. کیست های تخمدان معمولاً بدون علامت هستند اما در برخی موارد درد در شکم یا لگن ایجاد می کنند.

تخمدان و کارکرد آن در بدن چست ؟

تخمدان ها اندام های تولید مثل در زنان هستند در دو طرف رحم قرار دارند. هر یک از تخمدان به اندازه یک گردو است. تخمدان ها وظیفه ی تولید تخمک و هورمون های زنانه ،استروژن و پروژسترون را در بدن زنان بر عهده دارند، در واقع تخمدان ها منبع اصلی هورمون های زنانه هستند که کنترل رشد جنسی شامل شکل بدن و موها، هم چنین چرخه قاعدگی و حاملگی را تنظیم می کنند.

تخمک گذاری چگونه انجام می شود

تخمک گذاری توسط یک سری واکنش های زنجیره ای هورمونی از سوی هیپوتالاموس مغز کنترل می شود. هر ماه به عنوان بخشی از یک چرخه ی قاعدگی زنانه، فولیکول ها پاره شده و تخمک را از تخمدان آزاد می کنند. فولیکول یک کیسه مایع کوچک حاوی تخمک درون تخمدان هاست. این روند آزاد سازی تخمک منجر به حرکت تخمک از درون لوله های فالوپ به سمت رحم می شود. این فرآیند را تخمک گذاری می نامند.

چه عواملی سبب ایجاد کیست تخمدان می شود؟

گاهی یک فولیکول در طی مراحل تخمک گذاری پاره نشده و تخمک خود را آزاد نمی کند و به همان شکل کیسه پر مایع باقی می ماند، در این مرحله کیست را کیست فولیکولیک می نامند. در برخی موارد دیگر، فولیکول باز شده تخمک را آزاد می کند و دوباره بسته می شود در این شرایط درون فولیکول از مایع یا خون پر می شود. این نوع کیست ها corpus luteum نام دارند. این نوع کیست ها، کیست های عملکردی محسوب شده و رایج ترین نوع کیست تخمدان هستند.

عوامل خطر ابتلا به کیست تخمدان

موارد زیر عوامل خطر بالقوه برای ایجاد کیست های تخمدان در بدن زنان است:

تاریخچه داشتن کیست های تخمدان قبلی

دوره های قاعدگی نامنظم

ناباروری

سندروم تخمدان پلی کیستیک

آندومتریوز

چاقی

شروع قاعدگی زیر 11 سال یا کمتر

پرکاری تیروئید

درمان تاموکسیفن برای سرطان سینه

انواع مختلف کیست های تخمدان

کیست های تخمدان معمولاً از نوع کیست عملکردی هستند و معولاً خطرناک هم نیستند و اغلب نشانه ای ایجاد نمی کنند. اگر کیست تخمدان از نوع غیر عملکردی باشد آن را کیست تخمدان پیچیده می نامند.

کیست های عملکردی تخمدان

همانطور که گفته شد دو نوع کیست عملکردی ناشی از آزاد نشدن تخمک و یا آزاد شدن و سپس بسته شدن فولیکول است. در نوع دوم که بدون وجود تخمک کیست ایجاد می شود، ممکن است دردناک بوده و خونریزی ایجاد کند. در صورت ایجاد خونریزی به ان کیست هموراژیک گفته می شود.

کیست های پیچیده تخمدان

کیست های تخمدان از نواع پیچیده ممکن است آندومتریوز یا تخمدان پلی کیستیک باشند. تخمدان پلی کیستیک زمانی ایجاد می شود که تخمدان ها به صورت غیر طبیعی حاوی کیست های کوچک در لبه بیرونی خود هستند. رشد غیر سرطانی بافت بیرون تخمدان ها کیستادنوم نامیده می شود کیست می تواند زمانی ایجاد شود که بافت رحم خارج از رحم رشد کرده و به تخمدان ها بچسبد. این وضعیت به نام اندومتریوم نیز شناخته می شود.

کیست تخمدان در دوران بارداری

کیست های تخمدان در دوران بارداری معمولاً از نوع کیست عملکردی هستند و در سه ماهه اول بارداری دیده می شوند. کیست های تخمدان بارداری معمولاً در طول مدت بارداری و قبل از زایمان از بین می روند.

علائم و نشانه های کیست تخمدان چیست ؟

اغلب کیست های تخمدان نشانه ی خاصی ندارند. اما در صورتیکه علایمی داشته باشد، شرایط زیر به وجود خواهد آمد:

درد هنگام مقاربت یا قاعدگی

ورم و پری شکم

حالت تهوع

استفراغ

خونریزی غیر معمولی

افزایش وزن

ناتوانی در تخلیه کامل مثانه

درد پستان

درد در ناحیه لگن، انتهای کمر یا ران ها

علائم زیر نیاز به مراقبت های پزشکی فوری دارند:

درد شدید شکمی که به طور ناگهانی رخ می دهد (ممکن است نشانه ای از پاره شدن کیست تخمدان باشد)

غش کردن

ضعف

سرگیجه

تنفس سریع

درد شکمی که با استفراغ و تب همراه است.

آزمایش تشخیص کیست تخمدان چیست ؟

کیست های تخمدان به چند روش قابل تشخیص است. زمانی که پزشک به وجود کیست مشکوک شود آزمایش های مختلفی را تجویز می کند.

سونوگرافی لگنی و واژینال

کیست تخمدان اغلب با معاینه سونوگرافی لگنی معلوم می شود. سونوگرافی این امکان را فراهم می کند که پزشک کیست را با کمک امواج فرا صوت ببیند و بفهمد که درون آن بافت مایع است یا جامد یا مخلوطی از هردو مایع و جامد. در سونوگرافی ترانس واژینال یک کاوند (probe) برای معاینه ی و بررسی رحم و تخمدان ها استفاده می شود. این روش جزئیات بیشتری را برای پزشک مشخخص می کند.

جراحی لاپاروسکوپی

در جراحی لاپاروسکوپی، پزشک برش های کوچکی را در شکم ایجاد کرده و ابزار لاپاروسکوپ را وارد بدن بیمار می کند. این روش برا ی خروج کیست، شناسایی و نمونه برداری از کیست ها استفاده می شود و آسیب جراحتی کمی به بافت بدن می رساند.

آزمایش سرم CA-125

آزمایش خون سرمی آنتی ژن CA-125 به تشخیص سرطانی بودن کیست کمک میکند ، اماسایر شرایط ازجمله آندومتریوز و فیبروئید های رحمی می تواند سطح این آنتی ژن را افزایش دهند، به همین دلیل روی دقت این آزمایش نمی توان حساب زیادی باز کرد.

سطوح هورمون

آزمایش خون برای اندازه گیری سطح هورمون ها می  تواند هورمون های ایجاد کننده تخمدان پلی کیستیک را مشخص کند.

درمان کیست تخمدان چیست ؟

بسیاری از کیست های عملکردی تخمدان نیازی به درمان ندارند و اغلب خودشان از بین می روند. کیست های تخمدان به ویژه کیست های پر مایع در سنین باروری تحت نظارت و کنترل قرار می گیرند. اگر کیست پس از سه ماه از تشکیل و تشخیص از بین برود نیازی به درمان ندارد. اما، اگر تغییری در آن ها ایجاد نشود اقدامات درمانی ضروری است.

درمان دارویی

داروهای مسکن مانند ایبوپروفن برای کاهش درد های لگنی در این بیماری تجویز می شود، به علاوه داروهای ضد التهابی که گرچه به از بین رفتن کیست ها کمکی نمی کند، اما علائم ان را کاهش می دهد. در زنانی که مکرراً دچار کیست های عملکردی می شوند درمان هورمونی برای جلوگیری از تخمک گذاری و کاهش خطر ابتلا به کیست های جدید استفاده می شود.

کیست های تخمدان پاره شده

در صورتی که کیست های تخمدان در بدن سر باز کنند از داروهای ضد درد برای کاهش علائم ان استفاده می کنند. کیست های خوش خیم در این زمان نیازی به جراحی ندارند  اما اگر خونریزی داخلی و احتمال بدخیمی کیست وجود داشته باشد ممکن است عمل جراحی برای ان تجویز شود.

جراحی کیست تخمدان و مزایای آن

اگر کیست به رشد خود ادامه دهد و خود به خود از بین نرود، در سونوگرافی مشخص شده و ممکن است پزشک برای این نوع کیست جراحی و خروج ان را تجویز کند. بعد از سن یائسگی جراحی فقط  برای کیست های نگران کینده که خطر ایجاد سرطان را به دنبال دارند، تجویز می شود. جراحی لاپاراسکوپی یکی از رایج ترین و کم عوارض ترین جراحی ها برای خروج کیست از تخمدان است،در صورتی که کیست مشکوک به سرطان باشد ابتدا از آن نمونه برداری انجام می شود و جراحی لاپارتومی (با برش بزرگ روی شکم) انجام می شود تا کیست تخمدان، تخمدان و سایر بافت های درگیر از محل خارج شوند.

نقش سن

تحریکات هورمونی برای ایجاد کیست های تخمدان از نوع عملکردی نقش بسزایی دارند. زنان در سنین باروری احتمال ابتلای بیشتری به این نوع از کیست ها دارند، اما در دوران یائسگی و قطع تخمک گذاری این نوع کیست ها نیز دیگر ایجاد نخواهند شد.

اندازه کیست

اندازه کیست های عملکردی قطر4- 5 سانتیمتر یا کمتر از آن است و برای حذف آن ها به جراحی نیاز نیست. معمولاً کیست هایی با قطر بیش از 4 سانتی متر نیاز به عمل جراحی دارند.

آیا می توان از کیست تخمدان جلوگیری کرد؟

از ایجاد کیست های تخمدان نمی توان جلوگیری کرد اما ورزش، تغذیه مناسب و چکاپ منظم برای بررسی روند تغییرات کیست ها و کمک گرفتن از داروهای هورمونی برای جلوگیری از ایجاد کیست های جدید بی تأثیر نیستند. برای مثال کارشناسان در تحقیقات خود دریافته اند که مصرف خوراکی ها و مواد شیرین درصد ابتلا به تخمدان های پلی کیستیک را افزایش می دهد. نوشیدنی های گیاهی که برای هورمون های زنانه مفیدند مانند دمنوش رازیانه و نیز آب تخم شاهی نیز در طب سنتی برای سلامت تخمدان ها به زنان توصیه می شود.